Obywatel Stoczka – Mazowszanin czy Podlasiak? cz. III

Okres Polski Ludowej od 1944 do 1989 roku

Na początku 1944 roku, kiedy Armia Czerwona przekroczyła przedwojenną wschodnią granicę Polski, a w ciągu kolejnych miesięcy front przesuwał się w głąb jej dawnego terytorium. Zgodnie z ustaleniami konferencji teherańskiej z 1943 roku, ziemie wschodnie II RP miały zostać włączone do ZSRR, a wschodnie tereny Niemiec (na wschód Odry i Nysy) do Polski (dokładniejsze określenie tych zmian terytorialnych nastąpiło w czasie konferencji jałtańskiej i poczdamskiej). Po przekroczeniu w lipcu 1944 linii Bugu, czyli przyszłej wschodniej granicy Polski, powołano (21 lipca 1944) polskie władze w postaci Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN). W miesiąc po rozpoczęciu swojej działalności (21 sierpnia 1944 r.) PKWN wydał Dekret o trybie powołania władz administracji ogólnej I i II instancji, który wszedł w życie 22 sierpnia 1944. Dekretem tym przywrócono przedwojenny podział administracyjny Polski. Stoczek wraz z gminą został włączony do powiatu węgrowskiego i nowego województwa warszawskiego. Powiat węgrowski był jednym z większych w województwie warszawskim, pod względem powierzchni zajmował 6 miejsce, a liczby mieszkańców 14 na 28 powiatów województwa. W 1945 roku podzielony był na 14 gmin wiejskich, miasto Węgrów i 228 gromad (gmina Stoczek 13 gromad).

Mapa 6. https://pl.wikipedia.org/wiki/Podzia%C5%82_administracyjny_Polski_(1944%E2%80%931975)#/media/File:POLSKA_22-08-1944.png

W latach 50. XX w. bardzo ważne zmiany nastąpiły w podziale administracyjnym i ustroju polskiej wsi. Na mocy Ustawy z 25 IX 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych wprowadzono zamiast gmin zbiorowych dużo mniejsze gromady. Reformę argumentowano koniecznością zbliżenia „władzy ludowej” do mas chłopskich. Ustawodawca deklarował, że reforma spowoduje zwiększenie udziału chłopów w rządzeniu państwem, usprawni zaspokajanie ich najważniejszych potrzeb materialnych i kulturalnych. Faktycznie w reformie chodziło o przygotowanie wsi polskiej do planowanej jej kolektywizacji na wzór radziecki. Gromady, z gromadzkimi radami narodowymi (GRN) jako organami władzy najniższego stopnia na wsi, funkcjonowały od reformy reorganizującej administrację wiejską przeprowadzonej jesienią 1954 r do momentu ich zniesienia z dniem 1 stycznia 1973 r, tym samym wypierając organizację gminną w latach 1954–1972. W powiecie węgrowskim z dniem 1 stycznia 1955 roku zniesiono gminy i utworzono 42 gromady i miasto Węgrów. Gromadę Stoczek z siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej w Stoczku utworzono na mocy uchwały nr VI/10/22/54 WRN w Warszawie z dnia 5 października 1954 r. W skład jednostki weszły obszary dotychczasowych gromad Drgicz, Marianów, Stoczek, Stoczek osada i Zgrzebichy ze zniesionej gminy Stoczek. Dla gromady ustalono 24 członków gromadzkiej rady narodowej. W dniu 31 grudnia 1959 r. do gromady Stoczek przyłączono obszary zniesionych gromad Lipki Stare i Mrozowa Wola (bez kolonii Księżyzna). Z dniem 1 stycznia 1969 do gromady Stoczek włączono wieś Miednik, kolonię Wycech i lasy państwowe ze zniesionej gromady Międzyleś. Gromada w tym kształcie przetrwała do końca 1972 roku, czyli do kolejnej reformy gminnej. 1 stycznia 1973 w powiecie węgrowskim reaktywowano gminę Stoczek.   

Ważne reformy w podziale administracyjnym Polski przeprowadzono w latach 1972–1975. Na mocy Ustawy z 29 listopada 1972 roku o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych zniesiono podział wsi na gromady i przywrócono gminy jako podstawowe jednostki podziału administracyjno-gospodarczego na wsi. Regulacja miała doprowadzić do intensyfikacji rolnictwa i poprawy warunków życia mieszkańców. Organem władzy państwowej w gminach były gminne rady narodowe, natomiast organem wykonawczym był naczelnik gminy. Nowy podział wsi obowiązywał od początku 1973 r. Powstało wtedy w kraju ponad 2300 gmin. 

Drugim etapem reformy było wprowadzenie dwustopniowego podziału administracyjnego kraju. Nastąpiło to na mocy Ustawy z 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz zmianie ustawy o radach narodowych oraz Rozporządzenia Rady Ministrów z 30 maja 1975 roku w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw. Na podstawie wymienionych dwóch dokumentów z 1975 r. w Polsce utworzono 49 województw i 2489 gmin, które stały się jednostkami podziału administracyjnego stopnia podstawowego. Zlikwidowano powiaty. Ponownie utworzono gminę Stoczek. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie siedleckim.  

Okres III Rzeczypospolitej

Bardzo ostro krytykowany przez środowiska naukowe układ administracyjny utworzony w 1975 r. przetrwał blisko 25 lat (wskazywano m.in. na jego nieracjonalność i przypadkowość). W rezultacie długiej i kontrowersyjnej dyskusji podjęto postanowienie o przeprowadzeniu nowej radykalnej reformy podziału administracyjnego kraju. Aktualnie istniejący w Polsce podział terytorialny wprowadzono na mocy Ustawy z 24 sierpnia 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa. Od 1.01.1999 r. zaczął obowiązywać podział na gminy, powiaty, a także województwa, których utworzono 16. Warto zwrócić uwagę na fakt, że ta reforma układu administracyjnego przyniosła dla regionu podlaskiego radykalną zmianę. Doprowadziła bowiem do degradacji istniejącej pewnej podmiotowości terytorialnej (likwidacja ośrodków wojewódzkich w Białej Podlaskiej i Siedlcach). Województwa siedleckie i bialskopodlaskie, istniejące od 1975 do 1999 r., obejmowały w swoich granicach dużą część Podlasia. Obecnie zaś historyczne Podlasie należy do trzech województw (mazowieckiego, podlaskiego i lubelskiego).

EPILOG

 Historia około 650 lat istnienia Stoczka jest bardzo bogata w dramatyczne wydarzenia i nieodłącznie związana z losami regionów na których pograniczu jest położony. O ile przez pierwsze z górą cztery wieki istnienia do trzeciego rozbioru Polski Stoczek zarówno administracyjnie, geograficznie jak i historycznie przynależał do Mazowsza to w późniejszym okresie sytuacja zmieniała się jak w kalejdoskopie. Pomijając okresy pierwszej i drugiej Wojny Światowej, nie licząc mniejszych epizodów, należał do guberni siedleckiej, województwa lubelskiego, siedleckiego, warszawskiego by ostatecznie zakotwiczyć w województwie mazowieckim. Obecni mieszkańcy muszą więc sami odpowiedzieć na postawione na wstępie pytanie. Mam tylko nadzieję, że lektura historii którą tutaj opowiedziałem będzie w tym pomocna.