KS. LEONARD NOSKOWSKI 1605 – 1615

Po śmierci księdza Stanisława z Obrytego Obryckiego parafia pozostała pod opieką wikariusza (altarzysty) księdza Leonarda Noskowskiego, który w dwa miesiące później został instalowany przez Dziekana Kamieńczykowskiego na szóstego Plebana w Stoczku. Pod względem moralności i pobożności parafian wszystko w parafii było w najlepszym porządku, natomiast kondycja ekonomiczna była nienajlepsza. Ksiądz Noskowski taki stan rzeczy zawdzięczał swoim poprzednikom, Księżom Obryckiemu i Pilichowskiemu, którzy będąc z natury ludźmi dobrotliwymi i łagodnymi nie chcieli toczyć sporów majątkowych, stąd dziesięcina prawie przepadła. Władze kościelne mając świadomość takiego stanu rzeczy liczyły, że nowy pleban okaże się bardziej stanowczy. Wkrótce przekonały się jednak, że Ksiądz Noskowski woli raczej żyć skromnie niż toczyć spory sądowe. Pomimo upomnień Dziekana Kamieńczykowskiego aby fundusz kościelny utrzymał w całości nie podjął w tym kierunku żadnych działań. Taki stan rzeczy trwał przez kilka lat. W końcu zwróciło to uwagę Biskupa Marcina Szyszkowskiego, który wezwał plebana do stawienia się w Konsystorzu Pułtuskim. Po wysłuchaniu Księdza Noskowskiego biskup zasugerował rezygnację, pozostawiając jednak decyzję zainteresowanemu. Pleban postanowił poradzić się jeszcze kolatora. Pan Marcin Olędzki wraz ze staruszką matką prosili aby pozostał na parafii, on jednak odkładał ostateczną decyzję. W roku 1612 miał jeszcze okazję udzielić ślubu Kolatorowi Panu Marcinowi Olędzkiemu, ale już trzy lata później postanowił jednak opuścić parafię. W roku 1615 zrzekł się beneficjum na ręce biskupa zostając mansjonarzem (kapłanem niższej rangi, wikariuszem, bez obowiązków kościelnych) pułtuskim. 

Księdzu Leonardowi Noskowskiemu przed opuszczeniem Stoczka pozostało pożegnać się z parafianami i przekazać obowiązki następcy. Odprawił mszę świętą i wygłosił tak wzruszające kazanie, że wszyscy wierni płakali. Sam również bardzo przeżywał rozstanie, rozchorował się tak, że nie wychodził z łóżka przez dwa tygodnie. Na tymczasowego Komendarza (administratora parafii) wyznaczono Księdza Laurentego (Wawrzyńca) z Zator Zatorskiego, który wkrótce przybył do Stoczka. Po przekazaniu parafii Ksiądz Leonard Noskowski opuścił Stoczek i nigdy więcej go tutaj nie widziano.

Ksiądz Stefan Obłoza w Kronice Kościelnej Parafii Stoczek pisząc o czasach probostwa Księdza Noskowskiego wspomina o tym, że w tych właśnie czasach zaczęto powszechnie używać nazwisk Kmieciów. Nazwiska formowano od wykonywanego zawodu, nazwy miejscowości, przezwisk, imion rodziców, charakterystycznych cech, itp. Stąd spotykamy nazwiska np. Kowalczyków (od ojca kowala), Karczmarczyków (ojciec był karczmarzem), wzięte z przezwisk jak Byczek, Kuta, Cygan, Kozieł, Duda, Gęś, Zając, Koziłeb, Kozibok, Nędza, Sknera, Dzieciątko, powstałe od imion rodziców jak Pawlak (od Pawła), Mateusiak, Matusik (od Mateusza), od rzemiosła jak Szewczyk (od szewca), Tkaczyk (od tkacza), Cieślak (od cieśli), Kołodziejek (od kołodzieja). Przybyłych z innych stron nazywano Przybysz, Mazur, Kujawiak, Podlasiak, Kurp, itp. Służba dworska, rzemieślnicy i mieszczanie czasami na wzór szlachecki dodawali sobie końcówki „ski”, jednak mogła za to samozwańczego szlachcica spotkać kara.

powrót>>

Obywatel Stoczka – Mazowszanin czy Podlasiak? cz. III

Okres Polski Ludowej od 1944 do 1989 roku

Na początku 1944 roku, kiedy Armia Czerwona przekroczyła przedwojenną wschodnią granicę Polski, a w ciągu kolejnych miesięcy front przesuwał się w głąb jej dawnego terytorium. Zgodnie z ustaleniami konferencji teherańskiej z 1943 roku, ziemie wschodnie II RP miały zostać włączone do ZSRR, a wschodnie tereny Niemiec (na wschód Odry i Nysy) do Polski (dokładniejsze określenie tych zmian terytorialnych nastąpiło w czasie konferencji jałtańskiej i poczdamskiej). Po przekroczeniu w lipcu 1944 linii Bugu, czyli przyszłej wschodniej granicy Polski, powołano (21 lipca 1944) polskie władze w postaci Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN). W miesiąc po rozpoczęciu swojej działalności (21 sierpnia 1944 r.) PKWN wydał Dekret o trybie powołania władz administracji ogólnej I i II instancji, który wszedł w życie 22 sierpnia 1944. Dekretem tym przywrócono przedwojenny podział administracyjny Polski. Stoczek wraz z gminą został włączony do powiatu węgrowskiego i nowego województwa warszawskiego. Powiat węgrowski był jednym z większych w województwie warszawskim, pod względem powierzchni zajmował 6 miejsce, a liczby mieszkańców 14 na 28 powiatów województwa. W 1945 roku podzielony był na 14 gmin wiejskich, miasto Węgrów i 228 gromad (gmina Stoczek 13 gromad).

Mapa 6. https://pl.wikipedia.org/wiki/Podzia%C5%82_administracyjny_Polski_(1944%E2%80%931975)#/media/File:POLSKA_22-08-1944.png

W latach 50. XX w. bardzo ważne zmiany nastąpiły w podziale administracyjnym i ustroju polskiej wsi. Na mocy Ustawy z 25 IX 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych wprowadzono zamiast gmin zbiorowych dużo mniejsze gromady. Reformę argumentowano koniecznością zbliżenia „władzy ludowej” do mas chłopskich. Ustawodawca deklarował, że reforma spowoduje zwiększenie udziału chłopów w rządzeniu państwem, usprawni zaspokajanie ich najważniejszych potrzeb materialnych i kulturalnych. Faktycznie w reformie chodziło o przygotowanie wsi polskiej do planowanej jej kolektywizacji na wzór radziecki. Gromady, z gromadzkimi radami narodowymi (GRN) jako organami władzy najniższego stopnia na wsi, funkcjonowały od reformy reorganizującej administrację wiejską przeprowadzonej jesienią 1954 r do momentu ich zniesienia z dniem 1 stycznia 1973 r, tym samym wypierając organizację gminną w latach 1954–1972. W powiecie węgrowskim z dniem 1 stycznia 1955 roku zniesiono gminy i utworzono 42 gromady i miasto Węgrów. Gromadę Stoczek z siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej w Stoczku utworzono na mocy uchwały nr VI/10/22/54 WRN w Warszawie z dnia 5 października 1954 r. W skład jednostki weszły obszary dotychczasowych gromad Drgicz, Marianów, Stoczek, Stoczek osada i Zgrzebichy ze zniesionej gminy Stoczek. Dla gromady ustalono 24 członków gromadzkiej rady narodowej. W dniu 31 grudnia 1959 r. do gromady Stoczek przyłączono obszary zniesionych gromad Lipki Stare i Mrozowa Wola (bez kolonii Księżyzna). Z dniem 1 stycznia 1969 do gromady Stoczek włączono wieś Miednik, kolonię Wycech i lasy państwowe ze zniesionej gromady Międzyleś. Gromada w tym kształcie przetrwała do końca 1972 roku, czyli do kolejnej reformy gminnej. 1 stycznia 1973 w powiecie węgrowskim reaktywowano gminę Stoczek.   

Ważne reformy w podziale administracyjnym Polski przeprowadzono w latach 1972–1975. Na mocy Ustawy z 29 listopada 1972 roku o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych zniesiono podział wsi na gromady i przywrócono gminy jako podstawowe jednostki podziału administracyjno-gospodarczego na wsi. Regulacja miała doprowadzić do intensyfikacji rolnictwa i poprawy warunków życia mieszkańców. Organem władzy państwowej w gminach były gminne rady narodowe, natomiast organem wykonawczym był naczelnik gminy. Nowy podział wsi obowiązywał od początku 1973 r. Powstało wtedy w kraju ponad 2300 gmin. 

Drugim etapem reformy było wprowadzenie dwustopniowego podziału administracyjnego kraju. Nastąpiło to na mocy Ustawy z 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz zmianie ustawy o radach narodowych oraz Rozporządzenia Rady Ministrów z 30 maja 1975 roku w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw. Na podstawie wymienionych dwóch dokumentów z 1975 r. w Polsce utworzono 49 województw i 2489 gmin, które stały się jednostkami podziału administracyjnego stopnia podstawowego. Zlikwidowano powiaty. Ponownie utworzono gminę Stoczek. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie siedleckim.  

Okres III Rzeczypospolitej

Bardzo ostro krytykowany przez środowiska naukowe układ administracyjny utworzony w 1975 r. przetrwał blisko 25 lat (wskazywano m.in. na jego nieracjonalność i przypadkowość). W rezultacie długiej i kontrowersyjnej dyskusji podjęto postanowienie o przeprowadzeniu nowej radykalnej reformy podziału administracyjnego kraju. Aktualnie istniejący w Polsce podział terytorialny wprowadzono na mocy Ustawy z 24 sierpnia 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa. Od 1.01.1999 r. zaczął obowiązywać podział na gminy, powiaty, a także województwa, których utworzono 16. Warto zwrócić uwagę na fakt, że ta reforma układu administracyjnego przyniosła dla regionu podlaskiego radykalną zmianę. Doprowadziła bowiem do degradacji istniejącej pewnej podmiotowości terytorialnej (likwidacja ośrodków wojewódzkich w Białej Podlaskiej i Siedlcach). Województwa siedleckie i bialskopodlaskie, istniejące od 1975 do 1999 r., obejmowały w swoich granicach dużą część Podlasia. Obecnie zaś historyczne Podlasie należy do trzech województw (mazowieckiego, podlaskiego i lubelskiego).

EPILOG

 Historia około 650 lat istnienia Stoczka jest bardzo bogata w dramatyczne wydarzenia i nieodłącznie związana z losami regionów na których pograniczu jest położony. O ile przez pierwsze z górą cztery wieki istnienia do trzeciego rozbioru Polski Stoczek zarówno administracyjnie, geograficznie jak i historycznie przynależał do Mazowsza to w późniejszym okresie sytuacja zmieniała się jak w kalejdoskopie. Pomijając okresy pierwszej i drugiej Wojny Światowej, nie licząc mniejszych epizodów, należał do guberni siedleckiej, województwa lubelskiego, siedleckiego, warszawskiego by ostatecznie zakotwiczyć w województwie mazowieckim. Obecni mieszkańcy muszą więc sami odpowiedzieć na postawione na wstępie pytanie. Mam tylko nadzieję, że lektura historii którą tutaj opowiedziałem będzie w tym pomocna.

Obywatel Stoczka – Mazowszanin czy Podlasiak? cz.II

Okres Królestwa Polskiego (zabór rosyjski) od 1815 do 1915 roku

Na zajętych ziemiach Rosjanie decyzją kongresu wiedeńskiego utworzyli Królestwo Polskie - potocznie zwane kongresówką, połączone unią personalną z Imperium Rosyjskim. Ustawa konstytucyjna z 27 listopada 1815 r. dokonała podziału obszaru Królestwa Polskiego na województwa. Nowe województwo podlaskie ze stolicą w Siedlcach, zachowało ten sam obszar co dawny departament siedlecki. Województwa podzielono na obwody pozostające pod władzą komisarzy obwodowych, obejmujące najczęściej po dwa powiaty. Powiat węgrowski wraz z powiatem siedleckim tworzyły obwód siedlecki z siedzibą w Siedlcach. Oznaczało to, że Węgrów utracił znaczenie jako ośrodek władzy administracyjnej, a nazwa powiatu została zachowana w zasadzie tylko do celów wyborczych - z tego terenu sejmik szlachecki wybierać miał posła na sejm - i sądowych. Nowy podział administracyjny wszedł w życie w drugiej połowie 1816 r. 

Kolejne zmiany w ustroju terytorialnym nastąpiły po powstaniu listopadowym. Ukazem z 7 marca 1837 r. województwa przemianowano na gubernie. 11 października 1842 r. dotychczasowe obwody zmieniono na powiaty, a powiaty na okręgi sądowe. Komisarze obwodowi sprawowali teraz funkcje naczelników powiatowych. W ten sposób przestał formalnie istnieć powiat węgrowski. 

Mapa 4. Powiat Węgrowski Guberni Siedleckiej w roku 1907. Atlas geograficzny ilustrowany Królestwa Polskiego pod redakcją J.M. Bazewicza

Reforma administracyjna z 1844 połączyła gubernię podlaską z lubelską ze stolicą w Lublinie, co trwało do kolejnej reformy z roku 1866, która te zmiany anulowała. Ustawą z 31 grudnia 1866 r. Królestwo Polskie zostało podzielone na 10 nowych guberni i 85 powiatów. Nowo powstała gubernia siedlecka wracała do granic sprzed stycznia 1845 r. (z niewielkimi zmianami) i składała się odtąd z 9 powiatów, w tym węgrowskiego. Powiat węgrowski składał się z 17 gmin wiejskich: Borze (siedziba w Roguszynie), Czarnogłów, Grębków, Jaczew (siedziba w Żelazowie), Korytnica. Łochów (siedziba w Kamionnie), Łojki, Miedzna, Ossówno, Płatkownica (siedziba w Sójkówku), Prostyń, Ruchna, Sadowne, Sinołęka (siedziba w Bojmiu), Starawieś (siedziba w Borzychach), Stoczek, Wyszków i czterech miast: Kamieńczyk, Liw, Miedzna, Węgrów. Ale postanowieniem Komitetu Urządzającego w 1869 r. aż 338 miastom Królestwa odebrano prawa miejskie, degradując je do rzędu tzw. osad. Spotkało to Kamieńczyk, Liw i Miedznę. Ponadto w 1889 r. osadę Kamieńczyk przeniesiono z powiatu węgrowskiego guberni siedleckiej do powiatu radzymińskiego guberni warszawskiej”. Tak więc Węgrów pozostał jedynym miastem w powiecie. Kolejne zmiany przyniosła ustawa z 6 lipca 1912 r., likwidująca gubernię siedlecką. Na skutek likwidacji przydzielono powiat węgrowski do guberni łomżyńskiej. 

Okres okupacji niemieckiej od 1915 do 1918 roku

W roku 1914 wybuchła pierwsza wojna światowa, która doprowadziła do kolejnych radykalnych zmian na mapie Europy i odrodzenia się niepodległego Państwa Polskiego. Wybuch wojny na terenie powiatu węgrowskiego poprzedziła 30 lipca 1914 r. mobilizacja rezerwistów do armii rosyjskiej. 11 sierpnia 1915 roku Niemcy zajęli Węgrów. 24 sierpnia 1915 r. utworzono Cesarsko-Niemieckie Generalne Gubernatorstwo Warszawskie – niemiecką administrację okupacyjną ziem Królestwa Polskiego, podlegającą bezpośrednio cesarzowi oraz kanclerzowi. Generalnym gubernatorem warszawskim mianowany został generał Hans Hartwig von Beseler. W dniu 15 lutego 1916 roku powiększono Generalne Gubernatorstwo Warszawskie o obszar guberni łomżyńskiej, powiaty węgrowski, sokołowski, łukowski i siedlecki guberni siedleckiej na podstawie rozporządzenia gen. Ericha von Falkenhayna, Szefa Sztabu Generalnego. 

W Generalnym Gubernatorstwie Warszawskim Niemcy znieśli gubernię jako jednostkę administracyjną i wprowadzili dwustopniowy podział terytorialny na powiaty i gminy. Okupanci początkowo utrzymali dawne obszary powiatów i ich granice, ale już od 1916 roku rozpoczęto akcję łączenia zazwyczaj 2-3 dawnych powiatów w jeden nowy. Rozporządzeniem z 22 marca 1916 r. połączono powiaty węgrowski i sokołowski w jeden z siedzibą w Sokołowie, który przetrwał do końca wojny. W ten sposób Stoczek na okres okupacji niemieckiej znalazł się na terenie Cesarsko-Niemieckiego Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego w powiecie węgrowsko-sokołowskim.

Okres II Rzeczypospolitej od 1918 do 1939 roku

W chwili uzyskania niepodległości w 1918 roku, administracja polska spotkała się z wieloma problemami. Poza władzami centralnymi na terenie Królestwa Polskiego i Galicji, na pozostałych obszarach kraju istniały tylko powiaty. W pierwszej kolejności należało utworzyć jednostki pośrednie – województwa. Z powodu różnych okoliczności (np. obowiązującego prawa zaborczego) zdecydowano się na zachowanie byłych granic rozbiorowych jako granic województw. Ogółem powołano w całej Rzeczypospolitej 17 tych jednostek. Jako pierwsze na mocy tzw. ustawy tymczasowej z 2 sierpnia 1919 z dziesięciu guberni Królestwa Polskiego utworzono 14 sierpnia 1919 roku 5 województw: białostockie, kieleckie, lubelskie, łódzkie i warszawskie. Stoczek ponownie znalazł się w województwie lubelskim i powiecie węgrowskim. 

Mapa 5. Powiat Węgrowski w 1933 roku

Stan taki pomimo wielu zapowiedzi zmian przetrwał do roku 1939. 1 kwietnia 1939 r. powiaty: garwoliński, sokołowski, węgrowski włączono do województwa warszawskiego (Dz.U. z 1938 r. Nr 27, poz. 240).

Okres okupacji niemieckiej od 1939 do 1944 roku

Kres niepodległości II Rzeczypospolitej nastąpił w wyniku wybuchu 1 września 1939 roku drugiej wojny światowej. W dniach 8-12.IX zacięte walki przeniosły się na teren powiatu węgrowskiego w obronie pozycji Sadowne, Stoczek, Huta Gruszczyńska, Paplin, Żarnówek, Stara Wieś. W wojnie obronnej 1939 r. powiat poniósł dotkliwe straty w zabitych mieszkańcach w czasie bombardowań i zniszczeń, w czasie nalotów oraz walk frontowych. 

Po ustaleniu granicy między Niemcami a Związkiem Radzieckim, przebiegającej wschodnim krańcem powiatu, linią rzeki Bug, i po wydaniu rozporządzenia-dekretu fiihrera i kanclerza Rzeszy o administracji okupowanych obszarów Polski z 12 października 1939 r. okupant przystąpił do tworzenia władzy administracyjnej. Władze okupacyjne przywróciły podział administracyjny znany z lat 1915-1918. Utworzono Generalne Gubernatorstwo (GG) 26.X.1939 r. Teren powiatu węgrowskiego włączono do dystryktu warszawskiego. Wcześniej połączono go, na podstawie zarządzenia gubernatora dr Ludwika Fischera z 20.XI.1939 r. z powiatem Sokołów Podlaski. Powiat stał się największym po warszawskim powiatem w dystrykcie. Starostą niemieckim został Fridrich Schulz. Kolejnymi Starostami byli: Becker (1940), Richard, Lerche (1940), Ernst Gramss (1940-1944). W Węgrowie urzędował Lankomisarz Paul Krottendorfer, burmistrzem był Witold Śliwiński a w pozostałych miastach powiatu wyznaczono burmistrzów, w gminach wójtów a we wsiach sołtysów o znacznie ograniczonych kompetencjach. Zlikwidowano polski samorząd terytorialny. Aparat administracyjny okupanta miał realizować politykę eksterminacji, terroru, eksploatacji na terenie powiatu. Okres okupacji niemieckiej zakończył się 12/13 sierpnia 1944 roku, kiedy to teren Stoczka zajęły wojska sowieckie.

dalej>>