Kościoła w Stoczku nie było do 1518 roku. Ludność tutejsza za
pasterza miała plebana w Kamieńczyku. Na wiosnę i jesienią wody z Bugu i Liwca
zalewały okolicę utrudniając znacznie spełnianie obowiązków religijnych. Około
1500 r. i w latach późniejszych zarządcą dóbr Rażny z ramienia kapituły św.
Jana w Warszawie był jej członek ks. kanonik Zygmunt Roskowski (zmarł w 1521
lub na początku 1522 r.). W Mrozowej Woli, początkowo zwanej po prostu Mróz od
nazwiska założyciela Stanisława Mroza, ks. Roskowski założył młyn spiętrzając
wodę strugi Ugoszczy oraz wybudował sobie obronny dom i prawdopodobnie kaplicę.
Odbywały się tam nabożeństwa ale prawdopodobnie niestale, a tylko w pewnych
porach roku. Od tego księżego gospodarstwa i domostwa poszła nazwa Księżyzna. Działalność
gospodarcza ks. Zygmunta Roskowskiego, a także dalsza akcja osadnicza kanoników
warszawskich na pograniczu z Wielkim Księstwem Litewskim wywołała poważne
zatargi z właścicielami dóbr Lipek i włości kosowskiej, położonych za miedzą
graniczną. Jak zwykle w owych czasach, przy zatargach o sporne tereny obie
strony uciekały się przede wszystkim do przemocy i gwałtu. Osadnicy w Mrozowej
Woli skarżyli się, że nie mogą karczować lasu ani też budować się, gdyż ,,wójt
Mróz dwa razy przez Lipki był napadany i gdyby się nie bronił dzielnie, to
byłby zamordowany”. Rozumiemy teraz, dlaczego ks. Roskowski stawiał na
Księżyźnie domostwo obronne.
Pierwszym, który w 1482 roku rozpoczął starania u doktora
medycyny ks. Piotra z Chodkowa Chotkowskiego (zm. 15 sierpnia 1497 r.),
kanclerza książęcego (1471) i biskupa płockiego (1481-1497), o ustanowienie
parafii w Stoczku, był wspomniany Stanisław Wąsowski brat Marcina kanonika
warszawskiego – dziedzic Stoczka. Jak pisze ks. Stefan Obłoza w kronice
kościelnej podobne starania rozpoczęła kolegiata św. Jana w Warszawie,
dotyczące budowy kościoła w jej dobrach sąsiadujących ze Stoczkiem, ulokowanych
nad Bugiem obejmujących min. wsie: Rażny, Wilczogęby, Kołodziąż, Orzełek,
Mrozową Wolę i Sadowne. Ksiądz biskup uznał wprawdzie potrzebę budowy kościoła
w Stoczku, jednak żadne ostateczne decyzje aż do jego śmierci w 1497 roku nie
zapadły. Nowym biskupem płockim został ks. Erazm Ciołek (1474-1522). Stanisław
Wąsowski wznowił starania u niego i wkrótce uzyskał odpowiedź pozytywną. Biskup
stwierdził, że potrzebna jest, ze względu na
znaczną liczbę ludności, budowa kościołów w Stoczku i Sadownem. Jako
warunek postawił aby kościół stał w ładnym miejscu, aby pleban posiadał dobre
grunta, miał łąkę, wodę, miejsce na budowę plebanii, altarii (dom altarzysty
czyli opiekuna ołtarza – obecnie wikarego) i szkoły, miał prawo wyrębu lasu,
mielenia zboża, rybołówstwa. Dla przyszłego uposażenia Plebana Wąsowski uprosił
dziedziców sąsiednich wsi, które miały być włączone do parafii, aby również coś
ofiarowali. Zapewnienia swoje i sąsiadów złożył w konsystorzu Pułtuskim w roku
1515 i za zgodą biskupa płockiego Erazma Ciołka (1503-1522) na utworzenie nowej
parafii rozpoczął budowę kościoła. W ówczesnym ustroju gospodarczym pieniądz
odgrywał inną rolę niż dziś, o wiele skromniejszą. Zaspokojenia materialnych
potrzeb nowej parafii nie można było oprzeć na ofiarności wiernych lub na ich
opłatach za posługi religijne. Podstawą utrzymania kościoła i proboszcza
musiało być wtedy gospodarstwo rolne oraz prawo do pobierania określonych danin
w naturze z pól chłopskich i dworskich, z lasów i innych użytków. Między tymi
daninami główną rolę odgrywała dziesięcina wytyczna, mniejsze zaś znaczenie dla
kościoła miały ofiary, jak kolęda, i opłaty za posługi. Parafię wyposażyć i
zapewnić utrzymanie musieli właściciele dóbr na których powstała.
Pierwotnie świątynię zamierzano wybudować nad rzeczką
Ugoszcz, gdzie zwieziono już nawet kamienie na fundamenty (wykorzystane przy
budowie obecnego kościoła w latach 1895-1897) i drzewo, jednak po namyśle i
uzgodnieniu ze swoim krewnym i współwłaścicielem Stoczka Stanisławem Olędzkim
Wąsowski zdecydował o przeniesieniu budowy w miejsce wyższe, w którym stoi
obecny kościół murowany. Na ułożonym z kamieni fundamencie postawiono skromną
świątynię pw. Najświętszej Maryi Panny i św. Zygmunta – z drewna toporem
obrabianego, mogącą pomieścić ok. 600 osób. Przed rokiem 1518 kościółek stał
niedokończony, gdyż oczekiwano na nadesłanie dekretu od Biskupa czyli
ostatecznego zatwierdzenia. Akt erekcji parafii podpisał 14 stycznia 1518 r.
wspomniany ks. biskup Erazm Ciołek z Płocka (zachował się on do dzisiaj w
oryginale). Akt ten poza biskupem podpisali kanonicy kapituły płockiej jako
rada biskupa i świadkowie: Mikołaj Suozemb – Notariusz Apostolski Kapituły,
Mikołaj Wilkanowski – Archidiakon Kościoła Płockiego św. Zygmunta, Stanisław de
Kraków – Kanonik Kolegiaty Pułtuskiej, Karol de Bononia – Kanclerz Płocki,
Łukasz de Cerina – Prepozyt Nieszawski, Mikołaj Ostrożeński - Notariusz
Kapituły Płockiej, Fabijan Walentini de Kleparz – Asystent Biskupa Erazma
Ciołka, Zygmunt Roskowski – Kanonik Prepozyt Dobrzyński, Łukasz de Ciechanowo –
Sędzia Ciechanowski i Starosta Pułtuski, Jakób Rybiński – Sędzia Grodu
Pułtuskiego.
Na mocy erekcji do parafii zaliczono wsie: Miednik, Stoczek,
Drgicz (nazwa wzięła się prawdopodobnie od rzeki Ugoszcz pierwotnie zwanej
Drgica), Kołodziąż (nazwa wzięła się prawdopodobnie od studni – po rusku
kołodziąż), Wieliczna, Wielkie (pierwotnie zwane Wielki Kąt) i Ugoszcz (dzisiaj
Mrozowa Wola, nazwa pochodzi prawdopodobnie od słowa „ugościć” i oznaczała
miejsce gościnne, dogodne do osiedlania się). Ludność w tych wsiach była
niewielka i sięgała ok. 890 mieszkańców. Wymienione wsie należały do:
1.
Stoczek – był własnością Stanisława Wąsowskiego i małą
część posiadał Stanisław Olędzki.
2.
Drgicz, Wola Drgiczowa – należały w większości do Jana
Wodyńskiego dziedzica dóbr miedzeńskich, część do Stanisława Wąsowskiego,
Stanisława Olędzkiego, Jakuba Kunigowskiego, Barbary Kościńskiej.
3.
Miednik – należał do Jana Wodyńskiego dziedzica dóbr
miedzeńskich.
4.
Kołodziąż i Ugoszcza – do kanoników kolegiaty św. Jana w
Warszawie, którą stanowili: Paweł Trombski archidiakon, Mikołaj Szukowski
prepozyt, Tomasz Sobolewski kustosz, Stanisław Strzelcza kanclerz, Stanisław
Szemborski, Wojciech Jeziorkowski, Paweł Popielski, Paweł Hilicki, Stanisław
Boniecki – kanonicy.
5.
Wielkie – dobra książęce.
6.
Wieliczna - w posiadaniu drobnej szlachty: Piotra
Burdzińskiego, Michała Kruszewskiego i Samuela Cieciszowskiego.
Uposażenie nowej parafii stanowiły: półtorej włóki ziemi w
Stoczku i jedna włóka w Zgrzebichach, dziesięciny z Kołodziąża i Ugoszczy.
W roku 1518 istniały już kościoły i parafie sąsiednie: w
Miedznie (wówczas zwanej Międzylesie), w Starejwsi (Krasnydwór), w Kamionnej - 1488 r. (Kamionolas), w Prostyni -1511 r. (Prostynija).
W sześć lat po Stoczku ks kanonik Boniecki delegat Kapituły Warszawskiej św.
Jana pobudował niewielki kościółek w Sadownem (prawdopodobnie niewielki
budyneczek z żerdzi tzw. dranic).
Na początku maja 1518 roku Stanisław Wąsowski udał się do Pułtuska, gdzie otrzymał zatwierdzenie
fundacji kościoła w Stoczku i przedstawiono mu przyszłego plebana ks.
Laurentego (Wawrzyńca), którego zobowiązał aby wkrótce przybył i objął zarząd
beneficjum[1]
kościelnego. Po powrocie ochoczo wziął się do pracy i ukończenia kościoła,
wyznaczono dzień drugiego lipca tegoż roku na jego poświęcenie. W tym
uroczystym dniu zebrała się wielka liczba duchowieństwa, szlachty i ludu z
okolic bliższych i dalszych. Poświęcenia kościoła dopełnił Archidiakon Płocki
ks. Mikołaj Wilkanowski. Instalował on również nowego plebana, a Stanisławowi
Wąsowskiemu przywiózł podziękowanie i błogosławieństwo pasterskie od ks.
Biskupa Erazma Ciołka. List biskupi odczytano publicznie w obecności fundatora
kościoła, jego żony Elżbiety i synów. Ks. Biskup podziękował w nim za ofiarę
uczynioną dla religii i kościoła. Stanisław
Wąsowski podziękował Bogu za łaskę, że stał się godnym ufundować Dom
Boży, doczekał tej chwili uroczystej
jego poświęcenia i prosił delegata aby pasterzowi złożył gorące
podziękowania za przychylność dla niego za otrzymane błogosławieństwo.
[1]
https://pl.wikipedia.org/wiki/Beneficjum: Beneficjum (łac. beneficium – dobrodziejstwo) –
dożywotnie prawo czerpania dochodów związanych z piastowaniem określonego
urzędu istniejące od około X wieku w stosunkach kościelnych. Nazwa ta oznacza
także sprawowany urząd i dochody z nim związane.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz